300 bin öğrenci tercih için yeterli lise bulamayacak

300 bin öğrenci tercih için yeterli lise bulamayacak. Ortaöğretime geçiş sürecini düzenleyen modele ilişkin belirsizlik ve bilinmezlikler devam ediyor. Böyle giderse bilinmezlikler öğrenci ve velilere “papatya falı” açtıracak gibi duruyor. 

Değişiklik yapılan Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği'nde komisyon kurulması ve pansiyonlu liselerin bir seçenek olarak sunulması modelin topluma sunulduğundan farklı bir yöne gideceğini gösteriyor. İlçelerde bulunan ortaokul ve lise sayıları tercihlerin, yerleştirme ve dağılımın çok kolay olmayacağını ortaya koyuyor. 

300 BİN ÖĞRENCİ TERCİH İÇİN YETERLİ LİSE BULAMAYACAK

Lise ve ortaokul sayılarının ilçelerin nüfusuna göre değişkenlik gösterdiğini saptamış bulunmaktayız. Bazı ilçelerde yaşayan öğrenciler için bir avantaj olarak görülen bu durum, yüzlerce ilçede yaşayan öğrenciler için dezavantaj oluşturacak. Nüfus yoğunluğu yüksek olan pek çok ilçede belirlenen 3 lise türünün her birinden bir lise bulmak olanaklı iken, nüfusu daha az olan onlarca ilçede her lise türünden bir ya da iki lise türü bulmak çokta kolay olmayacak.

İlçe Milli Eğitim Müdürlüklerinin internet sitelerinden nüfusu 50 bin ile 100 bin arasında değişen ilçelerin bulunduğu 43 ile bağlı 96 ilçenin lise ve ortaokul sayılarını inceledik. Bu da avantaj ve dezavantajları ortaya koyuyor. Bu ilçelerin toplam nüfusu 2016 nüfus verilerine göre 6 milyon 959 bin 641.

ORTAOKUL VE LİSE SAYILARI NASIL DAĞILIYOR?

96 ilçede 861 lise 2 bin 90 ortaokul bulunmaktadır. Nüfusu 50 bin ile 100 bin arasında değişen 96 ilçe arasında 3 lise bulunan Van’ın Başkale İlçesi olduğu gibi, sınırları içinde 20 liseyi barındıran Adıyaman’ın Besni İlçesi de yer alıyor. 

861 lisenin 89’u çok programlı,234’ü Anadolu, 334’ü Mesleki Teknik, 150’si AİHL ve İHL ile 54’ü sınavla öğrenci alacak liselerden oluşmakta. 96 ilçede Toplam 2090 ortaokulun 285’i (yüzde 12,45) İmam Hatip, iki bin 5’i (yüzde 87,55) genel ortaokul.

96 ilçenin 5’inde imam hatip ortaokulu yok, 96 ilçenin tamamında genel ortaokul var. Muş’a bağlı Malazgirt, Şanlıurfa’ya bağlı Bozova ve Ceylanpınar, Sakarya’ya bağlı Arifiye ve Hendek, Konya’ya bağlı Çumra ilçeleri diğer ilçelere göre imam hatip ortaokulu sayısı daha fazla olan ilçeler. Bursa’nın bu nüfus kategorisinde yer alan 7 ilçesi 27 meslek lisesi ile en çok meslek lisesine sahip ilçeleri.  96 ilçenin 54’ü tercih alanında var olduğu öngörülen 9 liseyi coğrafi sınırları içinde barındırmamakta. Coğrafi sınırları içinde 9 liseyi barındırmayan 54 ilçede bin 86 tane ortaokul faaliyet göstermekte.

NÜFUSU 50 BİNİN ALTINDA OLAN İLÇELER

Nüfusu bin 500 ile 50 bin arasında değişen 81 ile bağlı 638 ilçede toplam 4 bin 969 ortaokul bulunuyor. Ortaokulların 711’i imam hatip ortaokulu. Bu oran da yüzde 14.31, genel ortaokulların sayısı 4 bin 258 oranı yüzde 85.69. 

4 bin 969 sayısı toplam ortaokul sayısının (16 bin 397) yüzde 30.30’una karşılık geliyor. Nüfusu 50 binin altında olan 638 ilçenin tamamında genel ortaokul bulunurken, 120’sinde imam hatip ortaokulu bulunmamakta. Bu kategoride imam hatip ortaokulu en çok bulunan ilçeler; Yozgat’ın Akdağmadeni ve Çekerek, Bitlis’in Mutki, Mardin’in Dargeçit ve Savur ilçeleri. 638 ilçede 12 milyon 590 bin 947 kişi yaşıyor. 

Bu kategoride yer alan ilçelerde 9 lise tercihi yapma olanağı bulabilecek öğrencilerin okuduğu ortaokullar 22 ilçede yer almakta olup sayısı sadece 190. Ortaokulların genel toplamı içindeki oranı yüzde 1.16.

İLÇELERİNDE 9 LİSE YOK 

Verilerden de anlaşılacağı gibi 4 bin 779 ortaokulda okuyan öğrenciler 5 tercih yapmak için ilçelerinde 9 lise bulamayacak. 1,2,3 ve 4 lise bulunan ilçelerde ki öğrencilerin okumakta olduğu ortaokul sayısı 2 bin 789 olup bütün ortaokullar toplamı içindeki oranı yüzde 17. İlçesinde 5,6,7,8 lise bulunan öğrencilerin okumakta olduğu ortaokul sayısı ise bin 990 olup bütün resmi ortaokullar içindeki oranı yüzde 12,14.

Nüfusu 2 bin ile 100 bin arasında olan 734 ilçede bulunan 7 bin 59 ortaokuldan 5 bin 865’inde okuyan öğrenciler tercih alanı içinde tanımlanan 9 liseyi bulmakta zorluk yaşayacak. Çünkü bu ortaokulların bulunduğu ilçelerde 9 lise yok. Tercihlerini yaparken 9 lise türü bulmakta zorlanacakların okudukları 5 bin 865 ortaokulun toplam ortaokul sayısının içindeki oranı yüzde 35.77. 

Ortaya çıkan bu oran bize her üç ortaokuldan birinde okuyan öğrencilerin 5 lise tercihi yapmak için 9 lise bulamayacaklarını gösteriyor. 734 ilçenin 442’sinde 1,2,3 ya da 4 lise bulunmakta. 442 ilçede bulunan ortaokul sayısı ise 2 bin 858. 

Bu verilerden yola çıkarak saptadığımız bir başka sonuç, 2 bin 858 ortaokulda okumakta olan öğrencilerin 5 tercih için 9 lise bulmak bir yana, 5 lise bile bulmakta zorlanacakları gerçeği. Öğrenciler 5 tercih için, çalışmamızda incelediğimiz 734 ilçenin sadece 4’ünde her üç lise türünden üçer tane lise bulabilecek. O ilçeler; Gaziantep’in İslahiye, Adıyaman’ının Besni, Bursa’nın Yenişehir, Karabük’ün Safranbolu. 

SINAVSIZ ÖĞRENCİ ALANLARDA SIKINTI DAHA BÜYÜK

Sınavsız öğrenci alacak lise türlerinin her birinden üç liseyi salt ilçelerde değil, pek çok ilde bile bulmak zor. Örneğin, AİHL türünden 3 lise bulmak başta Bartın, Kırklareli, Edirne, Düzce, Burdur, Sinop illeri olmak üzere aynı ölçekteki başka illerde olası görünmüyor. 3 ya da 2 AİHL olan illerde bu liselerin birer tanesi Kız AİHL. Şırnak ve Bilecik örneklerinde olduğu gibi bazı illerde de 3 Anadolu Lisesi bulmak zor.

BÜYÜK İLLERDE DE SORUN VAR

Adrese yakın lise büyük illerin dağınık mahalleleri açısından da tercihlerde sorun oluşturacaktır. Örneğin, İstanbul’un merkez ilçeleri olan Şişli’de 28, Beyoğlu ilçesinde 45, Tuzla’da17, Ümraniye’de 35, Üsküdar’da 33, Fatih’te 57, Beşiktaş’ta 23, Sultanbeyli ilçesinde 16 mahalle bulunuyor. Ancak lise sayıları ile mahalle sayıları yaşanacak sıkıntıyı gösteriyor. 

Buna göre, Şişli’de 9 MTL, 2 İHL, 6 AL, Ümraniye’de 5 İHL, 7 AL, 9 MTL, Beyoğlu’nda 1 ÇPL, 3İHL, 7 MTL, 4 AL, Üsküdar’da 11 İHL, 13 MTL , 10 AL,  Tuzla’da 1 ÇPL, 4 AL, 4 İHL, 9 MTL, Fatih’te 11 MTL, 1 ÇPL, 4 İHL 12 AL, Beşiktaş’ta 1 İHL, 7 MTL, 8  AL, Sultanbeyli'de 5 İHL, 7MTL, 2 AL bulunuyor. 

İstanbul ilçeler listesini okul türü itibarı ile 3 lise bulunmayan ilçeler ile sürdürebiliriz. Bu ilçeler; Esenler 2 AL, Arnavutköy 1 İHL, Beylikdüzü 1’kız 2 İHL, Sancaktepe 2 AL, Kâğıthane 2 AL,Beykoz 2 İHL. 

PROJE OKULLAR DA BU İLÇELERDE 

Yukarıda yer alan ilçelerden Üsküdar, Fatih ve Beşiktaş’ta çok sayıda sınavla öğrenci alacak projeokullar bulunuyor. Her üç okul türünden sınavla öğrenci alacak liseler düşüldüğünde geriye kalanlardan üçerden 9 lise bulmak kolay olmayacak. 

Özellikle büyük şehirlerin mahallelerinde yer alan liselerin dağılımlarındaki dengesizlik nedeniyle sınava girsin ya da girmesin öğrenciler, tercihleri arasına ikametlerine yakın olan ancak her biri farklı mahallelerde bulunan liseleri de yazmak zorunda.

Yukarıda İstanbul için gösterdiğimiz örnekleri başka büyük şehirlerin merkezi ya da nüfusu 100 binin üzerine olan diğer illerin ilçeleri için çoğaltmak mümkündür. Örneğin; Ağrı’nın Patnos, Tekirdağ’ın Kapaklı, Kocaeli’nin Kartepe, Sakarya’nın Serdivan, İzmir’in Kemalpaşa, Manisa’nın Alaşehir, Aydın’ın Kuşadası, Şanlıurfa’nın Akçakale, Diyarbakır’ın Sur, Mardin’in Nusaybin, Şırnak’ın Silopi, Hatay’ın Kırıkhan, Antalya’nın Serik ilçesi gibi.

BU DURUMDA TERCİH NASIL YAPILACAK?

Yukarıda yer alan ve incelemesi yapılan nüfusu bin 500 ile 100 bin arasında değişen 734 ilçenin ilçe milli eğitim müdürlüğü verilerine dayanan bulgulardan da anlaşılacağı gibi 670 ilçede sayıları 1 ile 8 arasında değişen lise bulunuyor. 60 ilçede 9 lise, 4 ilçede ise her lise türünden 3’er olmak üzere 9 lise bulunuyor. 

Bütün bu veriler ve gerçekler Bakanlık tarafından biliniyor olmasına rağmen, iller ve ilçelerde her üç lise türünden birer lise, hatta her üç lise türünden üçer lise varmış gibi bir algının yaratılması, çocukların ileride telafisi mümkün olmayan sorunlar ve mağduriyetler yaşayabilecekleri sonuçlarla karşı karşıya kalmalarına yol açabilir.

Servis çilesi, sınav stresi, okul dışı kaynaklara yönelme ve çocuklar sınav yüzünden çocukluklarını yaşayamıyor gibi haklı gerekçelere dayandırılarak getirilmekte olan yeni modelin çalışmada yer alan bulgulara göre sorunsuz işlemeyeceğini söylemek olanaklı değil. 

SINIF MEVCUTLARI 40'A KADAR ÇIKACAK

Yönetmelikte eğitim bölgeleri yerine orta öğretim kayıt alanları getirilerek genişleme sağlanması, eşitlik halinde OBP’ye ve yaşa bakılacak olması yaşanması olası tıkanıklıkları ve mağduriyetleri önlemeye ve aşmaya dönük önlemler olarak değerlendirmek mümkün.

Sınıf mevcutlarının 40’a kadar çıkarılabileceği, komisyon ve pansiyon doğabilecek olası sorunlara bir seçenek olarak sunulmuş olsa da ilave tedbirlere gereksinim duyulacak. Ancak bu tür önlemlerin de yetmeyebileceği düşünülmeli ve gelişecek yeni durumlara göre hazırlıklar yapılmalı. 

Bu nedenle ilçelerde destek, danışma ve rehberlik masaları kurulmalı, sınavla öğrenci alacak liseler netleştirilerek kamuoyunun bilgisine sunulmalı. Bu yapılmadığı, süreç doğru ve sağlıklı işletilmediği takdirde yaşanacak olası sorunların içinden çıkılmaz hale dönüşmesi ve kördüğüm olarak karşımıza çıkma olasılığı söz konusu olabilecek.

KAÇ LİSE SINAVLA ÖĞRENCİ ALACAK?

Sınavla öğrenci alacak lise sayısı önce 600, ardından 800 olarak telaffuz edildi. Hatta sayının 1000’e kadar çıkabileceği satır aralarında söylendi. 205 proje lisesi ile birlikte sınav puanına bakılıp yapılan tercih sıralamasına göre öğrenci yerleştirilmesi öngörülen lise sayısı eldeki bilgi ve sayılar üzerinden değerlendirildiğinde an itibarıyla 600 olmakta. 

Bu bilgilerden hareketle haklı olarak ilgili herkes şu sorulara yanıt verilmesini beklemektedir. 

Önceki yıllarda olduğu gibi başvurduğu halde sınava girmeyecek öğrenciler ne olacak? 

Sınava girecek öğrenci sayısının maksimum ne kadar olması öngörülmekte? 

600 lise sayısına yenileri eklenecekse o liselerin türleri ve sayıları hangi ölçütler esas alınarak belirlenecek? 

Aradan geçen zaman aralığında proje lisesi olmak için Bakanlığa kaç lise başvuruda bulunmuştur ve bunların türleri nelerdir?

Sınavsız tercih yapacak öğrencilere tercihlerine yazacakları 5 lisenin kontenjanlarını önceden görme olanağı sağlanacak mı?

HER SORU YENİ SORULARI DOĞURUYOR

Sonuç olarak, yeni geçiş modelinin sürecine ilişkin üst bölümde yer alan soruları çoğaltmak mümkün. Her soru beraberinde başka soruları doğurmakta. Sorular çoğaldıkça sorunlar artacak demektir. Yanıt verilmesi gereken bu soruların aynı zamanda sorunların çözümünü de kolaylaştıracağı çok bilinen bir yoldur. O nedenle sorulara zaman kaybetmeden yanıt üretmek doğması olası kargaşanın ve karmaşanında önüne geçilmesine katkısı olacaktır.

Araştırmanın kapsama alanı içinde olan 734 ilçede toplamda 19 milyon 550 bin 588 yurttaş yaşamakta. Bu sayı ülke nüfusunun yaklaşık yüzde 25’ine karşılık gelmekte. Her lise türünden üç lisenin bulunduğu 4 ilçeyi dışarda tutarsak 730 ilçede okumakta olan 250 ile 300 bin arasında 8.sınıf öğrencisi tercih için kendi ilçelerinde her lise türünden üç olmak üzere toplamda 9 liseye ulaşamama sorunu ile karşı karşıya kalacak.

Kamuoyu duyarlılığının ve beklentilerin üst seviyede olduğu ortaöğretime geçiş modeline ilişkin Bakanlığın yapacağı çalışma ve açıklamaların kendi içinde tutarlı ve bütünlüklü olması yapılan işlerin zayıf ve makul olmadığı yönündeki değerlendirmelerin önüne geçecek.