Çocuğunuz üstün zekalıysa ne yapacaksınız?

ÇocuÄŸunuz üstün zekalıysa ne yapacaksınız? Sosyal medyada ‘minik filozof’ olarak adlandırılan Atakan Kayalar, yaşından beklenmeyen bilgisiyle bir anda gündeme oturmuÅŸtu. 10 yaşındaki Atakan, 5 ayda 250 kitap okuduÄŸunu belirtmiÅŸ, kendisini bu alanda geliÅŸtirmek istediÄŸini söylemiÅŸti. Atakan gibi yaşıtlarına göre erken okuyan, soyut sorgulamalar yapabilen, sıra dışı meraka sahip çocuklarla zaman zaman karşılaşıyoruz.

Pek çok aile, son yıllarda çocuklarında gördüÄŸü yetenek ve baÅŸarıların ardından onların üstün zekâlı olduÄŸunu düÅŸünerek zekâ testlerine baÅŸvuruyor. Peki, bir çocuÄŸun üstün zekâlı olduÄŸu nasıl anlaşılır? Türkiye’de onların eÄŸitim alacağı yeterli sayıda okul ya da öÄŸretmen var mı? Milliyet'ten Aysel Bozan Yılmaz'ın konuyla ilgili sorularını, Ä°stanbul Üniversitesi-CerrahpaÅŸa Hasan Ali Yücel EÄŸitim Fakültesi Özel EÄŸitim Bölümü Özel Yeteneklilerin EÄŸitimi Anabilim Dalı’ndan Doç. Dr. Marilena Z. Leana TaÅŸcılar cevapladı:

ÇOCUÄžUN ÜSTÜN ZEKALI OLDUÄžU NASIL ANLAÅžILIR?

“Zihinsel geliÅŸim bebeklik döneminden itibaren deÄŸerlendirilebilir. BebeÄŸin anlamlı bakışları, uyaranlara verdiÄŸi tepkiler vs. bunun bazı göstergeleridir. Ancak saÄŸlıklı zekâ deÄŸerlendirilmesinin yapılabilmesi için standart araçlara ihtiyaç duyulmakta. Zihinsel yetenek, zekâ (IQ) testleriyle 3 yaşından itibaren güvenilir bir ÅŸekilde ölçülebilir. Bu konuda ülkemizde kullanılan ölçme araçları yetersiz; en güncel, geçerli ve güvenilir araçlar en erken 5 ve 6 yaşından itibaren uygulanabilmekte.

ERKEN TANI ÖNEMLÄ°

Erken tanı önemli. Ne kadar erken fark edilirse, aile o kadar iyi yönlendirebiliyor. Ä°lk göze çarpan belirtiler ÅŸöyle: Yaşıtlarına göre daha erken yürüme, konuÅŸma, kendi kendine okuma yazmayı öÄŸrenme, soyut sorgulamalar yapabilme, sıradışı bir merak, belirli konulara aşırı ilgi ve öÄŸrenme isteÄŸi. Anne babanın ya da çocukla ilgilenen kiÅŸinin iyi bir gözlemci olması bu özelliklerin erken fark edilmesine yardımcı olacaktır.

HANGÄ° DURUMLARDA ZEKA TESTÄ° YAPILMALI?

ÇocuÄŸun zihinsel geliÅŸimi yaşıtlarıyla kıyaslandığı zaman olumlu ya da olumsuz durumlar gözlemlenmesi durumunda, öÄŸrenmesiyle tutarsız ya da ÅŸaşırtıcı durumlarla karşı karşıya kalındığında bu durumların altında yatan nedenlerin incelenmesi için zekâ testleri uygulanabilir. Önemli olan sadece zekâ testi deÄŸil, test sonucunun uzman tarafından yorumlanması, çocukta belirlenen kuvvetli ve zayıf yönlerin desteklenmesi için bir eÄŸitim programının uygulanması ve aileye gerekli yönlendirmenin yapılmasıdır.

IQ TEK KRİTER DEĞİL

Pek çok aile çocuklarının üstün zekâlı olduÄŸunu söylüyor, bu normal mi?

Bir toplumda üstün zekâlı bireylerin görülme sıklığı yüzde 2’dir. Her çocuÄŸun üstün zekâlı olması mümkün deÄŸil. Güncel testlerin kullanılmıyor olması bu yanılgıyı yaratıyor olabilir. Bir çocuÄŸa üstün zekâlı diyebilmek için IQ puanı tek kriter olarak kullanılırsa hata yapma olasılığı artar. Çok yönlü deÄŸerlendirme yapılmalı, çocuÄŸun anne babasının, öÄŸretmenlerinin görüÅŸleri alınmalı, akademik baÅŸarısına bakılmalı, özel ilgi ve yetenek alanları gözden geçirilmeli. Bu durumda yanılma payı azalır.

ÇEVREYE UYUM SORUNU YAÅžIYORLAR MI?

‘Etiketlenme’ olumlu da olumsuz da olsa her çocuÄŸun hayatını etkiler. Üstün zekâlı çocuklar, genellikle yaşıtlarından bazı alanlarda daha ileride olduklarının farkında. Ailenin ve çocuÄŸun okulunun bu durumu nasıl yönettiÄŸi önemli. DoÄŸru destek ve yönlendirmeyle çocukta görülebilecek uyum sorunu en aza indirilebilir. 

NASIL BİR EĞİTİM ALMALILAR?

Yaşıtlarıyla birlikte mi yoksa ayrı sınıflarda, ayrı okullarda mı eÄŸitim almalılar sorusu ülkemizde ve dünyada tartışılıyor. Farklı uygulamalar görmek mümkün ancak bu uygulamalarla ilgili araÅŸtırma bulguları tutarsız. Bu nedenle biri diÄŸerine göre daha doÄŸrudur gibi bir çıkarsama yapmak mümkün deÄŸil. Önemli olan eÄŸitimin içeriÄŸi ve öÄŸretmenin bu çocuklar hakkındaki bilgi ve becerisidir.

BU ALANDA YETÄ°ÅžEN YETERLÄ° SAYIDA ÖÄžRETMEN VAR MI?

Bu çocukların eÄŸitimi bu alanda uzmanlaÅŸmış öÄŸretmenler tarafından yapılmalı. Ülkemizde 2002’de ilk defa Prof. Dr. Ümit Davaslıgil tarafından Ä°stanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel EÄŸitim Fakültesi’nde bu çocuklara öÄŸretmen yetiÅŸtirmeyi hedefleyen ve Özel EÄŸitim Bölümü’nde Üstün Zekâlıların EÄŸitimi Anabilim Dalı kuruldu. Bu anabilim dalını baÅŸka üniversiteler de açtı. 2016-2017’den itibaren özel eÄŸitim bölümündeki tüm anabilim dalları (zihin engelliler eÄŸitimi, özel yeteneklilerin eÄŸitimi, görme/iÅŸitme engellilerin eÄŸitimi) YÖK kararıyla Özel EÄŸitim ÖÄŸretmenliÄŸi Programı adı altında birleÅŸtirildi. Åžu anda bu alanda okuyanlardan her özel eÄŸitim alt alanına hakim olmaları beklenmekte ve daha çok ilgi duydukları alanlarda dersler seçmelerine imkân sunulmakta. Ancak pratikte pek çok öÄŸretmen adayının zihin engelliler eÄŸitimi alanını tercih ettiÄŸini ve üstün zekâlıların eÄŸitimine yönelik alabilecekleri seçmeli derslerin de sınırlı olduÄŸunu görmekteyiz. Bu koÅŸullarda Özel EÄŸitim ÖÄŸretmenliÄŸi’nden mezun olacakların üstün zekâlı çocuklara öÄŸretmenlik yapma konusunda yeterli donanımla mezun olamayacakları düÅŸünülmekte.

DiÄŸer öÄŸretmenlik dallarında lisans programlarında üstün zekâlı çocukların eÄŸitimlerine yönelik derslerin olmaması büyük eksiklik. Hizmet içi eÄŸitimlerin ya da sertifika programlarının yaygınlaÅŸtırılması önemli. Zira okullarda destek eÄŸitim odalarının açılması öngörülmekte ama orada eÄŸitim verecek öÄŸretmenlerin sayıca yeterli olmadığı ve yeterli donanıma sahip olmadıkları görülmekte.

TESTLER GÜVENÄ°LÄ°R MÄ°DÄ°R?

Zekâ testlerinin elbette hata payı vardır. Uygulayıcıdan kaynaklı ya da çocuÄŸun o günkü/anki duygu durumundan ya da fiziksel saÄŸlığından etkilenir. Testler güncel olmalı. Ülkemizdeki bazı testler güncelliklerini yitirmiÅŸtir. Flynn etkisinden de bahsetmek mümkün, buna göre her yeni jenerasyonun zekâsı bir öncekine göre birkaç IQ puanı daha ileride.”

MEB, BÄ°LSEM’LERLE DESTEK SUNUYOR

Türkiye’de üstün zekâlı ve üstün yetenekli çocukların eÄŸitim alacağı okullar henüz yeterli sayıda deÄŸil. Birkaç özel okulda, bu çocuklara özel sınıflar bulunuyor. Bir de Türk EÄŸitim Vakfı Ä°nanç TürkeÅŸ Özel Lisesi (TEVÄ°TÖL) var. Ancak bu okul da bu yıldan itibaren Liselere GiriÅŸ Sınavı (LGS) ile öÄŸrenci alacağını duyurdu.

MEB’in verdiÄŸi bilgilere göre de Rehberlik ve AraÅŸtırma Merkezleri (RAM) ile Bilim ve Sanat EÄŸitim Merkezleri’nde (BÄ°LSEM) bu çocuklara özel eÄŸitim sunuluyor. 2019-2020’de okullarda 3 bin 323 destek eÄŸitim odası açıldı, bu odalarda 4 bin 155 öÄŸrenci eÄŸitim aldı. Her ilde en az bir tane olmak ÅŸartıyla açılmış 172 BÄ°LSEM bulunuyor; 2019-2020’de 63 bin 95 öÄŸrenciye eÄŸitim sunuldu.

Bu merkezlerde öÄŸrencilere güzel sanatlar, drama, yazılım, liderlik, astronomi ve uzay bilimleri, havacılık, akıl ve zekâ oyunları, düÅŸünce eÄŸitimi gibi alanlarda eÄŸitimler veriliyor. Destek eÄŸitim odasında görev almak isteyen öÄŸretmenlere Özel Yetenekli ÖÄŸrencilerin EÄŸitiminde Destek EÄŸitim Odası Farkındalık Kursu ve Üst Düzey ÖÄŸrenme Stratejileri Kursu veriliyor. BÄ°LSEM için öÄŸretmenler MEB tarafından seçiliyor.