Çocuğunuz üstün zekalı ise nasıl eğitim vereceksiniz?

Üstün ve yetenekli çocuklar için ailelerin en büyük endiÅŸelerinden birisi nasıl eÄŸitim alacakları ve bu çocuklara nasıl davranacakları oluyor. Posta’dan Sevim BüyüktaÅŸ Demir’in haberine göre Ä°stanbul Üniversitesi-CerrahpaÅŸa Hasan Ali Yücel EÄŸitim Fakültesi Özel EÄŸitim Bölümü/Özel Yetenekliler EÄŸitimi Anabilim Dalı öÄŸretim üyesi Doç. Dr. Marilena Z. Leana TaÅŸcılar, üstün zekalı ve yetenekli çocuklar ve eÄŸitimleri ile ilgili merak edilenleri yanıtladı.  

ÜSTÜN ZEKA VE ÜSTÜN YETENEK NEDÄ°R?

Üstün zeka, genetik yapılanması olan ama çevreden de fazlasıyla etkilenen muhakeme, problem çözme, hafıza, yaratıcılık gibi zihinsel bileÅŸenleri olan bir yapı. Yetenek ise dans, müzik, resim, spor gibi alanlarda yaşıtlarına göre daha ileri bir performans göstermek için gerekli olan beceriler bütünü.

ÜSTÜN ZEKALI VE YETENEKLÄ° ÇOCUKLARIN GENEL ÖZELLÄ°KLERÄ° NELER?

• Muhakeme becerileri iyidir. 
• Hızlı öÄŸrenirler. 
• GeniÅŸ kelime hazinesine sahipler. 
• Hafızaları kuvvetlidir.
• Çok uzun süre dikkatlerini odaklayabilirler. 
• Harf ve sayılara karşı ilgi duyarlar. 
• Yaşıtlarına kıyasla erken okuma yazmayı öÄŸrenirler. 
• Yardıma muhtaç olanlara karşı hassaslar. 
• GeliÅŸmiÅŸ adalet duygusuna sahipler. 
• Mükemmeliyetçiler. 
• Lider ruhludurlar, empati kurarlar. 
• Mizah duyguları geliÅŸmiÅŸtir, yaratıcılardır. 
• Yüksek özgüvene sahipler. 
• Genellikle kendilerinden daha büyük çocuklar ya da yetiÅŸkinlerle arkadaÅŸlık etmeyi tercih ederler. Bu özelliklerin hepsinin aynı anda tek bir bireyde olamayacağını unutmamamız gerekir.

AÄ°LELER NASIL DAVRANMALI?

Erken dönem ise bu alanda çalışan uzmanlara baÅŸvurup görüÅŸ alabilirler. Okul çağı çocukları için Rehberlik AraÅŸtırma Merkezleri’nde (RAM) deÄŸerlendirmeler ve yönlendirmeler yapılıyor. Ayrıca üniversitelerin ilgili birimleri ya da bu konuda uzmanlaÅŸmış özel psikolog ve psikolojik danışmanlar da rehberlik edebilir.

BU ÇOCUKLAR NASIL BELÄ°RLENÄ°YOR?

Öncelikle aileler farkına vararak destek arayışına giriyor. Okul çağında ise öÄŸretmen yönlendirmesi ile RAM’lara oradan da eÄŸer yaşı uygunsa Bilim ve Sanat Merkezleri’nde (BÄ°LSEM) deÄŸerlendirme süreçlerine dahil ediliyorlar.

ZEKA TESTÄ° ÅžART MI?

Bu alanda çalışan bir uzman deÄŸerlendirmesi ÅŸart, zeka testi ise yol haritası çizmek için kullanılabilecek araçlardan bir tanesi. Zihinsel yetenek, zeka testleri ile 3 yaşından itibaren güvenilir bir ÅŸekilde ölçülebilir.

TÜRKÄ°YE’DE HANGÄ° ZEKA TESTLERÄ° UYGULANIYOR?

Ülkemizde kullanılan ölçme araçları yetersiz kalıyor. Son dönemlerde Prof. Dr. UÄŸur Sak ve ekibinin geliÅŸtirdiÄŸi ilk yerli zeka testimiz ASÄ°S, 4 yaşı baÅŸlangıç olarak alıyor ama kullanımı henüz yaygın deÄŸil. Ülkemizde 4 yaÅŸ ASÄ°S, 5 yaÅŸ CAS, 6 yaÅŸ için ise WÄ°SC-4 testlerinin uygulanması mümkün.

ZEKA TESTLERÄ° TEK BAÅžINA YETERLÄ° MÄ°?

Zeka testi tek kriter deÄŸil. ÇocuÄŸun o günkü ruh durumundan ya da saÄŸlık durumundan etkilenebilir ve uygulayıcı bunu her zaman fark edemeyebilir. Bu nedenle çok yönlü deÄŸerlendirme yapılmalı. ÇocuÄŸun anne babasının, öÄŸretmenlerinin görüÅŸleri alınmalı, akademik baÅŸarısına bakılmalı, özel ilgi ve yetenek alanları gözden geçirilmeli. Yaratıcılık, liderlik gibi farklı alanlarda da durumuna bakılmalı.

TEÅžHÄ°STEN SONRA NASIL BÄ°R SÜREÇ NASIL Ä°ÅžLÄ°YOR?

Aileler BÄ°LSEM’lere kayıt yaptırabiliyor. BÄ°LSEM’e giren öÄŸrencilerin okulda da ‘Destek EÄŸitim Odası’ndan yararlanma hakkı var. Özel okulların özel sınıflarında da eÄŸitim almaları mümkün. Özel kurumların hafta sonu etkinlik programları ve üniversitelerin çocuk üniversitesi birimlerinde de çeÅŸitli etkinlikler, bu çocukların yetenek ve ilgi alanlarına göre hazırlanıyor.

EĞİTÄ°MLERÄ° Ä°ÇÄ°N ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER NEDÄ°R?

Bu önlemler kısaca zenginleÅŸtirme, hızlandırma ve gruplandırmadır. ZenginleÅŸtirme, halihazırdaki eÄŸitim programının daha derin ve ayrıntılı bir ÅŸekilde iÅŸlenmesidir. Hızlandırma, daha erken yaÅŸta okula baÅŸlama, sınıf atlatma ya da üst sınıflardan ders almalarını saÄŸlayan bir sistemdir. Gruplandırma ise benzer zihinsel kapasitedeki çocukların birlikte özel gruplar ÅŸeklinde eÄŸitim almalarını saÄŸlamaktır. Hangi eÄŸitimsel önlem iÅŸe koÅŸulursa koÅŸulsun bu çocukların eÄŸitiminde üst düzey düÅŸünme becerilerinin yer alması ÅŸarttır.

EĞİTİM DIŞINDA NASIL DESTEK ALMALILAR?

Meraklarını perçinleyecek, soru sormalarına, sorgulamalarına imkan tanıyacak her ortam bu çocuklar için idealdir. Ayrıca kendilerine benzer özellikteki çocuklarla bir arada olmalarını saÄŸlayacak ortamlar da sosyal duygusal geliÅŸimlerini destekleyeceÄŸi için büyük önem taşır.

BU ÇOCUKLARIN KARÅžILAÅžTIÄžI SORUNLAR NELER?

Anlaşılmıyor olmak, olduÄŸu gibi kabul görmemek, kalıplara sokulmaya çalışılıyor olması bence en çok karşılaÅŸtıkları sıkıntılar arasında.

YETENEĞİ KEÅžFEDÄ°LMEYEN BÄ°R ÇOCUÄžU NELER BEKLÄ°YOR?

EÄŸitimsel ve psikolojik ihtiyaçları karşılanmadığı için ‘beklenmedik baÅŸarısızlık’ dediÄŸimiz sendrom meydana gelebiliyor. Bu durum, saatte 1600 kilometre hızla gidebilecek son model bir arabanın sadece saatte 20 kilometre hızla gitmesine benzetilebilir. Bu ilerde büyük bir sorun olur. 

Biz genellikle eÄŸitimsel ihtiyaçları için çabalıyoruz ama psikolojik ihtiyaçlarını önemsemiyoruz. Bu konuda risk altında olan üstün zekalı ve yetenekli çocukları tespit etmek için ben ve ekibim, TÜBÄ°TAK tarafından desteklenen bir proje geliÅŸtirdik. Bu projeye katılmak isteyen velilerimiz benimle iletiÅŸime geçebilirler.