Türkiye’de tartışılıyor: Dünyada lise eğitimi ne kadar zorunlu?

Türkiye’de 12 yıllık zorunlu eğitim süresinin son 4 yılı yani lise bölümünün zorunlu olmaktan  çıkarılması, isteğe bağlı olması ya da 2+2, 3 +1 gibi formüllerin getirilmesi tartışılıyor. Milli Eğitim Bakanı Yusuf Tekin de yaptığı açıklamalarda ellerinde bir rapor olduğunu ve bunu ilk Bakanlar Kurulu toplantısında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın onayına sunacağını açıklamasıyla bu tartışmalar da adeta alevlendi. Eğitimciler ise lise eğitiminin zorunlu olmaktan çıkarılmasının çocuk işçiliğini ve erken yaşta evlilikleri gündeme getireceğini belirterek karşı çıkıyor.

Türk Eğitim Derneği’nin düşünce kuruluşu TEDMEM ise “Ortaöğretime Yeniden Düşünmek” başlıklı raporda diğer ülkelerdeki zorunlu eğitim örneklerine yer verdi. 1980’lerden itibaren, dünya genelinde eğitim sistemlerinde zorunlu eğitim süresini arttırma yönünde belirgin bir eğilim gözlendiği ifade edilen raporda Türkiye ve diğer ülkelerdeki zorunlu eğitimle ilgili şu bilgiler yer aldı:

ARTIRMA EĞİLİMİ OLDU

 2007 yılından itibaren aralarında Türkiye’nin de bulunduğu birçok Avrupa ülkesinin temel yaklaşımı, zorunlu eğitim süresini artırmak yönünde olmuştur. Zorunlu eğitim süresini Fransa 5 yıl, Avusturya ve Türkiye 4 yıl; Finlandiya, Portekiz ve Romanya 3 yıl; Bulgaristan, Estonya ve İngiltere 2 yıl; Belçika, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, İsveç, İsviçre, Litvanya, Slovakya ve Yunanistan 1 yıl uzatmıştır.

Çin, Hindistan, Güney Kore, Japonya gibi Asya ülkelerinde zorunlu eğitim süresi 8–9 yıldır. Avrupa’nın bir kısmında, örneğin Çek Cumhuriyeti, Danimarka, İsveç, Norveç, İtalya ve İspanya’da bu süre 10–11 yıldır.

Türkiye’nin de aralarında bulunduğu Almanya, İngiltere, Avusturya, Belçika, Finlandiya, Polonya, Kanada gibi ülkelerde ise 12–13 yıldır. Meksika, Romanya ve Fransa’da ise 14–15 yıla kadar çıkabilmektedir.

NEDEN UZATIYORLAR?

Ülkeler zorunlu eğitimden ayrılma yaşını yükselterek ortaöğretim düzeyinde okullaşmayı arttırmayı ve ne eğitimde ne de istihdamda olan (NEET) gençlerin oranını azaltmayı hedeflemektedir. Son 17 yıllık eğilim, Avrupa ülkeleri içinde Almanya, Avusturya, Belçika, liseyi zorunlu hale getirdiler.

Finlandiya, Fransa, İngiltere, Portekiz, Romanya ve Türkiye’nin zorunlu eğitim süresini, ortaöğretim kademesini zorunlu hâle getirerek veya hâlihazırda ortaöğretim kademesinde geçirilen zamanı arttıracak şekilde düzenlendiğini göstermektedir.

Portekiz, Almanya ve Türkiye, 2007 yılından bu yana zorunlu eğitime başlama yaşını en az bir yıl düşürmeden yalnızca tam zamanlı zorunlu eğitimden ayrılma yaşını yükseltmiştir.  

ESNEK DAVRANAN ÜLKELER

Bazı ülkeler, zorunlu eğitimin tamamlanmasını ortaöğretimin örgün eğitim sürecinin tamamlanmasıyla eş tutarken; Avusturya ve Fransa gibi bazı ülkeler ise zorunlu eğitimden ayrılma yaşını belirlemiş ve bu sürenin nasıl değerlendirileceği konusunda daha esnek bir yaklaşım benimsemiştir. Örneğin Fransa’da tam zamanlı zorunlu eğitim 16 yaşında sona ermesine rağmen, 2020’den itibaren 16–18 yaş arasındaki tüm gençlerin eğitim veya mesleki gelişim faaliyetlerine katılımı zorunlu hale getirilmiştir. Bu zorunluluk; örgün eğitim, çıraklık, mesleki kurslar, sivil hizmet, destek programları veya uyum programları aracılığıyla yerine getirilebilmektedir.

Ortaöğretim kademesinin tamamını zorunlu eğitim kapsamına almayan ülkelerin bazılarında ortaöğretim kademesini ücretsiz olarak tamamlamak bir yasal hak olarak tanımlanmıştır. Bu ülkelere Danimarka, Norveç, İsveç, Macaristan, İtalya, İspanya, Japonya ve Güney Kore örnek gösterilebilir.

ZORUNLU EĞİTİME BAŞLAMA YAŞINI DÜŞÜRDÜLER

Bazı ülkeler, hem zorunlu eğitime başlama yaşını düşürüp hem ayrılma yaşını yükselterek öğrencilerin öğrenmeye daha erken başlamasını ve eğitimlerini daha ileri seviyelere taşıyarak işgücü piyasasının nitelikli eleman ihtiyacına yanıt vermesini amaçlamaktadır. Avusturya, Belçika, Finlandiya, Fransa ve Romanya hem zorunlu eğitime başlama yaşını en az bir yıl düşürmüş hem de zorunlu eğitimden ayrılma yaşını en az bir yıl yükseltmiştir

Zorunlu eğitimin ne kadar sürdüğünün yanı sıra ülkelerin zorunlu eğitimi kademelere göre nasıl yapılandırdığı da önem taşımaktadır. Belçika, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Finlandiya, Hollanda, İsveç, Polonya, Romanya, Fransa gibi ülkelerde okul öncesi eğitimin bir kısmı veya tamamı zorunlu eğitime dahil edilmiştir.

Türkiye’nin de dahil olduğu Çin, Estonya, Güney Kore, Hindistan, İngiltere gibi bazı ülkelerde ise okul öncesi eğitim zorunlu eğitim kapsamına dahil edilmemiştir. Benzer şekilde, Çin, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Güney Kore, Hindistan gibi ülkelerde ortaöğretim kademesi zorunlu eğitim kapsamına alınmamışken Türkiye’nin de dahil olduğu Almanya, Avusturya, Belçika, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İngiltere, Kanada gibi bazı ülkelerde ortaöğretim kademesinin tamamı zorunlu eğitim kapsamına dahil edilmiştir.

ZORUNLU OLMASA DA OKULLAŞMA

 Ortaöğretimin tamamının zorunlu eğitim kapsamına alındığı Türkiye’de ortaöğretimdeki okullaşma oranı %88 iken, ortaöğretimin hiçbir aşamasının zorunlu eğitim kapsamına alınmadığı Güney Kore’de ortaöğretimde okullaşma oranı %94,5’tir,

TÜRKİYE BENZERLİK GÖSTERİYOR

Türkiye, hem ortaöğretimin zorunlu eğitim kapsamında olması hem de zorunlu eğitimi tamamlama yaşı bakımından incelenen ülkelerin büyük çoğunluğuyla benzerlik göstermektedir.

Ülkelerde ortaöğretime başlama yaşı 15 veya 16’dır. Ancak ortaöğretim programlarının süresi ülkelere, programların genel ya da mesleki oluşuna ve okul türlerine göre değiştiği için ortak bir ortaöğretim bitirme yaşından söz etmek mümkün değildir.

İncelenen ülkeler arasında ortaöğretim yalnızca Danimarka ve Güney Kore’de zorunlu eğitim kapsamında yer almamaktadır.

Brezilya’da zorunlu eğitim 17 yaşında sona ererken, diğer 7 ülkede (Estonya, Polonya, Finlandiya, Hollanda, Fransa, Almanya, Romanya) bu süre 18 yaşına kadar devam etmektedir.

Bu durum, Danimarka ve Güney Kore dışında incelenen ülkelerde ortaöğretimin tamamının ya da büyük çoğunluğunun zorunlu eğitim kapsamında olduğunu göstermektedir.

YAŞ DEĞİL, EĞİTİM KADEMESİ

Türkiye’de ise zorunlu eğitimin süresi, öğrencinin yaşına göre değil, eğitim kademelerine göre tanımlanmıştır. Ortaöğretim zorunlu eğitimin bir parçası olup, öğrenciler genellikle 17 yaş ve 9 aylıkken bu kademeyi tamamlamaktadır. Dolayısıyla Türkiye, hem ortaöğretimin zorunlu eğitim kapsamında olması hem de zorunlu eğitimi tamamlama yaşı bakımından incelenen ülkelerin büyük çoğunluğuyla benzerlik göstermektedir.

Ülkeler, öğrencilerin genel ortaöğretimden mesleki ortaöğretime, mesleki ortaöğretimden genel ortaöğretime veya aynı kategori içindeki farklı okul türlerine geçiş yapabilmelerini sağlayacak çeşitli esneklikler tanımlamaktadır.

Fransa öğrencilerine hem farklı ortaöğretim programları arasında (genel programlardan mesleki programlara ya da mesleki programlardan genel programlara) hem de mesleki ortaöğretimdeki farklı okul türleri arasında geçiş hakkı sunması ile öne çıkmaktadır.

Estonya, Finlandiya ve Brezilya gibi ülkelerde ya da ülkelerin bazı okul türlerinde öğrencilere kayıtlı oldukları programdan/okul türünden mezun olmadan farklı bir programa/okul türüne geçme hakkı tanınmıştır. Buna karşılık, Almanya ve Romanya gibi ülkeler ya da ülkelerdeki bazı okul türleri öğrencilerine mezuniyet sonrasında başka bir programa/okul türüne geçiş hakkı tanımaktadır. Türkiye’de ise Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği’nde tanımlanan koşullar gereğince, ortaöğretim kurumları bünyesinde yer alan hemen hemen tüm okul türleri arasında, öğrencilerin farklı okul türlerine nakil ve geçiş yapabilmeleri mümkündür

OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE ÜLKELERİN DURUMU

Tamamının zorunlu olduğu ülkeler: Brezilya, Meksika, Macaristan, Fransa.

• Bir kısmının zorunlu olduğu ülkeler: Avusturya, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Finlandiya, Hollanda, İsveç, Polonya, Romanya, Kanada (bazı eyaletleri).

• Zorunlu olmadığı ülkeler: Almanya, Çin, Estonya, Güney Kore, Hindistan, İngiltere, İtalya, İspanya, Japonya, Norveç, Portekiz, Tayvan, Türkiye.

LİSE EĞİTİMİNDE ÜLKELERİN DURUMU

• Tamamının zorunlu olduğu ülkeler: Almanya, Avusturya, Belçika, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İngiltere, Kanada, Meksika, Polonya, Portekiz, Romanya, Tayvan, Türkiye.

• Bir kısmının zorunlu olduğu ülkeler: İtalya, İspanya, Macaristan

 • Zorunlu olmadığı ülkeler: Çin, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Güney Kore, Hindistan, İsveç, Japonya, Norveç