Üniversiteli gence 'staj borcu' sürprizi

Okullarda yeni öğretim dönemine başlanırken, bazı özel üniversitelerin öğrencileri, yaz döneminde staj yaptıkları sırada sigorta primlerinin üniversiteleri tarafından karşılanmadığını belirterek bu konudaki yasal haklarının ne olduğunu soruyor.

Zorunlu staja ilişkin hususlar 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile düzenleniyor. 3308 sayılı kanun, 2011 yılına kadar sadece meslek lisesi öğrencilerini kapsıyordu. Fakat 2011 yılında çıkartılan 6111 sayılı torba kanunla "mesleki ve teknik eğitim yapan yüksek öğretim kurumları" da 3308 sayılı kanun kapsamına alındı. Bu yasa kapsamına alınmak, zorunlu staja tabi öğrenciye birtakım yasal haklar sağlarken, okul ve işyerlerine de yükümlülükler getiriyor.

Daha önce sigorta yaptırma ve ücret ödeme zorunluluğu bulunmayan üniversite öğrencileri, 25 Şubat 2011 tarihinden sonra meslek lisesi öğrencilerine sağlanan haklara kavuştular. Mesleki ve teknik eğitim veren liseler ile yüksek öğretim kurumlarının öğrencilerinin zorunlu stajları sırasında sigorta primlerinin okullarınca karşılanması gerekiyor. Kanun, bu amaçla her yıl lise öğrencileri için Milli Eğitim Bakanlığı bütçesine, yükseköğretim kurumlarındaki öğrenciler için de bağlı oldukları üniversitelerin bütçesine ödenek konulmasını öngörüyor.

TANIMDA BOŞLUK VAR
Ancak yasanın tanımında vakıf üniversitelerinde okuyan öğrenciler açısından boşluk bulunuyor. Yasada devlet üniversitesi-özel üniversite ayrımı yapılmıyor. Fakat 'ödenek konulur' ibaresiyle de daha çok devlet üniversitelerini işaret ediyor görünüyor.

Bununla birlikte çoğu özel üniversite zorunlu staja tabi öğrencilerinin primlerini kendisi ödüyor. Kimi özel üniversite ise yasadaki tanım boşluğu nedeniyle prim ödemekten kaçınıyor. Primleri ödenmeyen öğrenciler prim borçlusu durumuna düşüyor.

Öğrencilerin mağduriyet yaşamaması açısından özel üniversitelerle ilgili olarak yasadaki tanımın daha açık hale getirilmesi gerekiyor.

ÜNİVERSİTE YÖNLENDİRİRSE PRİM ÖDEMEK ZORUNDA
Üniversitelerdeki tüm stajlar 3308 sayılı kanun kapsamına girmiyor. Her şeyden önce, ilgili yüksek okul veya fakültenin statüsünde zorunlu staj olduğunun belirtilmesi koşulu aranıyor. Zorunlu olmadan staj yapan öğrencilere ücret ödenmesi veya sigorta yaptırılması gerekmiyor. Fakat üniversite, zorunlu olmasa bile staja yönlendirmiş olduğu öğrencisi için sigorta primi ödemek zorunda.

38 TL PRİM
Zorunlu staj yapan öğrenciler için brüt asgari ücretin yüzde 50'si üzerinden prim ödenmesi gerekiyor. Anne babası tarafından bakmakla yükümlü olunan öğrenciler için yüzde 1 oranında, bakmakla yükümlü olunmayan öğrenciler için ise yüzde 6 oranında prim ödenmesi gerekiyor. Bu da mevcut asgari ücret üzerinden aylık 6.37 TL ile 38.20 TL arasında değişiyor.

AYLIK 300 TL ÜCRET
Zorunlu staja tabi üniversite ve lise öğrencilerini çalıştıran işverenler ücret ödemek zorunda. Ödenecek ücret, personel sayısı 20'den fazla olan işyerlerinde net asgari ücretin yüzde 30'undan az olamaz. Personel sayısı 20'den az olan işyerlerinde ise bu oran yüzde 15 olarak uygulanıyor. Bu da şu anki asgari ücret üzerinden aylık 150 lira ile 300 lira arasında ücret ödenmesi gerektiği anlamına geliyor. Bu minimum tutarı gösteriyor. Okullar ile staj yaptıran işyerleri arasında yapılacak sözleşmeyle bu rakam daha da yükseltilebilir.

Staj yapan öğrenci üniversitelerin mesleki ve teknik eğitim bölümlerinde öğrenim görmüyorsa, okulları tarafından staj yapmaları uygun görülmüşse bile bu öğrenciler için staj yaptıkları işyerlerince ücret ödenmesi zorunluluğu bulunmuyor.

STAJ ÜCRETİ VERGİYE TABİ DEĞİL
Asgari ücreti aşmayan stajyer ücretlerinden gelir vergisi ve damga vergisi alınmıyor. Asgari ücretin üzerinde ödeme olduğunda ise aşan kısımdan vergi kesiliyor. Zorunlu staja tabi olmayan öğrencilere yapılan ödemeden ise asgari ücretin altında olsa bile vergi kesintisi yapılması gerekiyor. Örneğin aylık 500 lira ödenmişse bunun yüzde 15'i olan 89,03 TL gelir vergisi ve binde 7.59'u oranında 4.50 TL damga vergisi ödenmesi zorunlu.

STAJ SİGORTASININ EMEKLİLİĞE FAYDASI YOK
Staj yapan öğrenciler için sadece iş kazası ve meslek hastalığı ile genel sağlık sigortası primleri alınıyor. Bunlara sosyal güvenlik mevzuatında kısa vadeli sigorta kolları deniliyor. Dolayısıyla staj yapılırken ödenen bu sigortaların emekliliğe faydası yok. Emeklilik açısından sigorta başlangıcı olarak kabul edilebilmesi için malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarını kapsayan uzun vadeli sigorta kollarına ilişkin primlerin ödenmesi gerekiyor.

STAJ YAPTIRMAYAN CEZA ÖDER
Staj dönemlerinde öğrencilerin en büyük sıkıntılarından birini staj yapabilecekleri işyerini bulmak oluşturuyor. Kimi işyerleri staj yaptırmaktan kaçınıyor. Yasaya göre, 10 ve daha fazla personel çalıştıran işletmeler çalıştırdıkları personel sayısının yüzde 5'inden az olmamak üzere staj yaptırmak zorundalar. Öğrenci sayısının tespitinde kesirler tam sayıya tamamlanır. Örneğin 10 işçisi olan bir işveren 1 öğrenciye, 100 işçisi olan işveren ise en az 10 öğrenciye staj yaptırmak zorundalar.

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından mesleki eğitim kapsamına alınan ancak staj yaptırmayan işletmelerin, staj yaptırmaları gereken her öğrenci için eğitim süresince her ay net asgari ücretin 1/3'ü oranında (333 TL) ceza ödemeleri gerekiyor. Personel sayısı 20'den fazla olan işletmelerin ise net asgari ücretin 2/3'ü oranında (667 lira) ceza ödemeleri söz konusu. Örneğin 10 öğrenciye staj yaptırması gereken 20'den fazla personeli olan bir işyerinin ayda 6 bin 667 lirayı Milli Eğitim Bakanlığı saymanlık hesabına yatırması gerekecek.

ÖDENEK YOK DEYİP ÜCRET ÖDEMİYOR
Yasal zorunluluk bulunmasına rağmen bazı kamu kuruluşlarının stajyerlere ücret ödemekten kaçındıkları görülüyor. Bu kuruluşlar arasında yer alan Karayolları Genel Müdürlüğünün internet sitesinde ne üniversite ne de lise öğrencilerine ücret verilemediği belirtiliyor. Gerekçe olarak da bütçede bu konuda ödenek konulmaması gösteriliyor. Bu nedenle staj için başvuran öğrencilerin "sigorta ve ücret istemediğine dair" ibarenin yer aldığı bir dilekçe vermeleri gerektiği belirtiliyor.

EN DÜŞÜK ÜCRETLER NEDİR?
Stajyerler için ödenecek en düşük ücret:
20 ve üzeri personeli olan işyerleri: 300 TL
20'den az personeli olan işyerleri: 150 TL

Bu haber Habertürk Gazetesi'nde Tahsin Akça ve Ahmet Kıvanç imzasıyla yayımlanmıştır.