Üniversiteleri kim ve nasıl sıralıyor?

Bugün biri Türkiye’de olmak üzere çeşitli kurumlar üniversiteleri bilimsel yayınları, atıfları, akademik kadroları, mezunları ve saygınlıklarına göre çeşitli kritelere göre sıralıyor. Bu sıralamalar da gençlerin tercihlerinde yol gösterdiği gibi birçok ülkede üniversitelerin bütçelerini de belirliyor. 

Gelin ilk olarak bu sıralamaların nasıl başladığına bakalım. Türkiye’de de 2010 yılından bu yana bu üniversiteleri sıralayan URAP Başkanı Prof. Dr. Ural Akbulut’un hazırladığı raporu dikkate alarak “sıralama öyküsünü” takip edelim.  

 İLK İNGİLTERE’DE BAޞLIYOR

İlk üniversite sıralama denemeleri 1900’de İngiltere’de başlıyor. Bir sıralamada kriter başarılı mezunlar olurken, bir diğerinde ise dahi mezunlar ölçü alınıyor. Ancak her yıl yapılmadığı için bu sıralamalar etkili olamıyor.

ABD’de ise 1906’da, ABD’nin en başarılı akademisyenlerinin listesi yapılıyor ve üniversiteler sahip oldukları başarılı öğretim üyelerinin sayısına göre sıralanıyor. ABD’de yapılan bu ve benzeri sıralamalar da tıpkı İngiltere’de olduğu gibi her yıl tekrarlanamadığı için ilgi çekmiyor.  

İLK KURUMSAL SIRALAMA ABD’DE

İlk kurumsallaşmış üniversite sıralamasını, 1983’te “America’s Best Colleges” adı altında ABD üniversitelerini sıralayan US News and World Report adlı dergi yapıyor. Dergi her yıl üniversitelere anket yollayarak bilgi toplayıp, sıralama yapıyor ve üniversite adaylarına tercih aşamasında yardımcı oluyor. Bu sıralama zamanla diğer ülkelere de örnek oluşturuyor.

KİMLER SIRALAMA YAPIYOR?

Bugünkü anlamda dünya üniversitelerini ilk kez 2003 yılında Çin sıralıyor. Bugün biri Türkiye’de olmak üzere dünya üniversitelerini sıralayan 8 kuruluş bulunuyor. İşte bu kuruluşlar ve nasıl sıralama yaptıkları:

1. Academic Ranking of World Universities (ARWU)

İlk dünya üniversite sıralaması 2003’te Çin’de Jiao Tong Üniversitesi’nde yapıldı ve daha sonra ARWU (Academic Ranking of World Universities -Dünya Üniversiteleri Akademik Sıralaması) adını aldı. Her yıl dünyanın ilk 500 üniversitesi; Field Madalyası veya Nobel Ödülü alan mezun ve mensup sayısı, en fazla atıf alanlar listesine giren akademisyen sayısı, Nature veya Science dergilerinde çıkan makale sayısı, SCI ve SSCI endekslerince taranan makale sayısı ve kişi başına düşen makale sayısı kriterlerine göre sıralanıyor.  

2.Quacquarelli Symonds (QS)

İngiltere merkezli iki yayın kuruluşu QS ile Times Higher Education (THE) 2004-2009 yılları arasında dünya sıralamasını birlikte yaptı. QS, 2010’dan itibaren Scopus’un veri desteği ve anket sonuçlarına dayalı kendi sıralamasını yapmaya başladı. Sıralama kriterleri; çeşitli üniversitelere mensup akademisyenlerin görüşleri, işveren görüşleri, kişi başına düşen atıf sayısı, öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısı, yabancı öğretim üyesi oranı ve yabancı öğrenci oranıdır. Her yıl 800 üniversite sıralanıyor.

3. Times Higher Education (THE)

THE, OS firması ile birlikte 2004-2009 yılları arasında üniversiteleri sıraladı. Daha sonra iki kurum ayrıldı. THE 2010’dan itibaren anket sonuçları ve Thomson Reuters’in veri desteği ile dünya sıralamasını tek başına sürdürüyor. Kriterleri; yabancı öğretim üyesi oranı, yabancı öğrenci oranı, çeşitli üniversitelere mensup akademisyenlerin görüşleri, araştırma bütçesi, kişi başına düşen makale sayısı, yayın başına düşen atıf sayısı, endüstriden gelen araştırma bütçesi, öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısı ve doktora öğrencisi oranı.

4.Webometrics

İspanyol Ulusal Araştırma Kurumu’nda  bir grup, 2004’te dünya üniversitelerini, üniversitelerin internet sayfasına göre sıralamaya başladı. Sıralama kriterleri; internet sitesine başka kurumların verdiği link sayısı, internet sitesinin zenginliği yani sayfa sayısı, internet sitesindeki bilimsel doküman sayısı ve en fazla atıf alan makalelerin yüzde 10’luk dilimine giren makale oranı. Webometrics, 2014’te 22 bin, 2015’te ise 25 bin yükseköğretim kurumunu sıraladı.

5.Heeact (NTU)

Tayvan’da 2007 yılında HEEACT, dünyanın ilk 500 üniversitesini sıralamaya başladı. Kriterler; 11 yıllık ve son yıla ait makale sayıları, 11 yıllık ve son iki yıllık atıf sayıları, yayın başına düşen atıf sayısı, h-indeks, en fazla atıf alan makaleler listesindeki makale sayısı ve etki değeri yüksek dergilerdeki makale sayısıdır. HEEACT sıralamasının adı 2012 yılından itibaren NTU (National Taiwan University Ranking) olarak değişti.

6.Leiden

Hollanda’da Leiden Üniversitesi'nde Bilim ve Teknoloji Çalışmaları Merkezi, ilk 500 üniversiteyi 2008’de sıralamaya başladı. Leiden, üniversiteleri her kritere göre ayrı ayrı sıralıyor. Kriterler; toplam makale sayısı, en fazla atıf alan makalelerin ilk yüzde 10’luk diliminde yer alan makalelerin oranı, alanlara göre normalize edilmiş yayın başına atıf sayısı. Leiden, 2014 yılından itibaren 500 yerine 750 üniversiteyi sıralamaya başladı.

7.Scimago

İspanya’da Scimago, 2009’da dünya sıralaması yapmaya başladı ve 2013’te 2 bin 700 üniversite ve araştırma kurumunu sıraladı. Kullanılan kriterler; toplam doküman sayısı, yabancı ülke üniversiteleriyle yapılan ortak yayınların oranı, etki değeri yüksek dergilerde çıkan makalelerin oranı, normalize edilmiş yayın başına atıf sayısının dünya ortalamasına oranı, alana odaklılık değeri, en fazla atıf alan yüzde 10’luk dilime giren makalelerin oranı.

8.University Ranking by Academic Performance (URAP)

ODTÜ Enformatik Enstitüsü bünyesinde kurulan URAP, 2009’da Türkiye’deki üniversiteleri ve 2010’da dünyanın ilk 2000 üniversitesini sıralamaya başladı. URAP’ın Türkiye sıralamasında, Web of Science, YÖK ve ÖSYM kaynaklardan alınan verilerin kullanıldığı 9 kriter yer alıyor. Dünya sıralamasında ise Web of Science ve InCites veri tabanlarından alınan verilere dayalı 6 kriter kullanılıyor.

Fotoğraf: Yale Üniversitesi