Özel okullar: Ne kadar güvenliler? ‘Sağlam’ raporunu göstermek zorundalar mı?

Kahramanmaraş depreminin ardından binaların güvenliği tartışılmaya başlarken ilk sırada da çocukların emanet edildiği okullar yer alıyor. Her gün farklı illerden deprem riski taşıdığı için boşaltılan okulların haberlerini yapıyoruz. İstanbul'da da aralarında köklü liselerin de yer aldığı 93 okulun yaklaşık 52 bin öğrencisi başka okullara gönderildi.  Ancak İstanbul Valiliği tarafından açıklanan bu 93 okulluk listede bir tane bile özel okul yer almıyor. Bunun anlamı "özel okulların binaları güvenli mi?"

Veliler ise çocuklarını emanet ettikleri okullardan sağlamlık raporu istiyor. Birçok okulun bu talebe sessiz kaldığı da dikkat çekiyor. Velilerin ise okulların güvenliği ile ilgili eylemler yaptıklarını ve kamuoyu oluşturmak için sosyal medyayı kullandıklarını görüyoruz.

Özel okulların deprem güvenliğini ve velilerin okullardan istedikleri sağlam raporunu nasıl edinebileceklerini pervinkaplancom instagram yayınında konuğumuz  olan Türkiye Özel Okullar Derneği (TÖZOK) Yüksek İstişare Kurulu Başkanı Cem Gülan ile konuştuk.

MARMARA DEPREMİNDEN ÖNCE

İşte Gülan’ın sorularımıza verdiği yanıtlar:

Okulların yaklaşık ne kadarı 1999 Marmara depreminden önce açıldı?

Ben özel okulculuga başladığımda yıl 1985’di ve 470 özel okul vardı. 1998-1999 öğretim yılında 1704 özel okul vardı. Şu anda 9’a katlamış durumda. Yalnız 14 bin 129’un içinden 1704’ü çıkaralım, gerisi 1999’dan sonra diyemeyiz. 1999’den önce yapılmış sağlamlık raporu olan binaya da okul açma izni verilmiştir.  

Deprem bölgesindeki özel okul ve öğrenci sayısı hakkında bilginiz var mı? Depremde yıkılan kullanımaz hale gelen okul var mı?

Maalesef yok. Sadece kendi üyelerimize ulaşabildik. Bizim üyeler arasında yıkılan okul yok, daha önce üye olup ayrılan Hatay’daki okulda sadece çatlaklar olduğunu biliyoruz. Bölgeye gidelim istedik ama bize okullar açılmadan gelmeyin tavsiyesinde bulundular. Eğer yurtdışı kaynaklarla bizim kaynakları birleştirebilirsek deprem bölgesine iki okul yapıp, devlete bağışlama arzusundayız.

LİSTEDE NEDEN HİÇ ÖZEL OKUL YOK?

İstanbul Valiliği’nin tahliye listesi içindeki 93 okul arasında bir tek özel okul bile yok. Neden? Tüm okullar güvenli mi?

Devlet kendi okullarının tamamını inceletti ama hangi tarihte yaptığını önce açıklasın, ciddi biçimde güçlendirmeler de yaptı bunlar hangi yıllarda güçlendirildi, hangi yönetmeliğe göre güçlendirildi, güçlendirikten sonra sağlam olduklarına emin miyiz? 93’ü boşaltıldı, kaç tanesi riskli binalardı? Devlet bunları kendisiyle ilgili yaptırdı şu anda da kendine göre de harekete geçti. Keşke devlet özel okullara da ki bu okullarda TC vatandaşı çocuklar okuyor, ben bu okulları bir inceletsem deseydi. Ama özel okullara karşı yaklaşımı her zaman mesafeli.

“Devlet neden hiç özel okul açıklamadı?” derseniz özel okullara “Siz sağlamlık raporu alın gönderin” diyor. Örneğin 1999 depremi olduğunda bir ay içinde başta İTÜ olmak üzere okullar raporlarını aldı. Yine 2005’te rapor istediler, onları da verdik. 2020’de bir daha istediler ama istedikleri tarih pandemi dönemiydi. İlgisinin dağınık olduğu ve kimsenin ölçüme gelmediği bir dönemdi. En son ise Kahramanmaraş depreminden yaklaşık 1 hafta önce istendi.

RAPOR NASIL ALINIYOR?

Deprem sağlamlık raporları nasıl alınıyor?

Bu raporların bir haftada alınması mümkün değil. Deprem sağlamlık raporu için önce o binanın mimari ve statik projeleri masaya yatırıyır, yani çizimleri ve hesaplamaları masaya konur. Sağlamlık araştırmasını yapacak mühendis ya da ekip binayı gelir projeye uygun mu, eklenmeler var mı bunlara bakar. Daha sonra da gerekirse yerinde ölçüm yaparak, röleve planı da ekler. Sonra ikinci bir ekip gelir, bazı kolonları inceler, karotlar alınıp, güvenli laboratuvarlarda kırma testleri uygulanır ve röntgen sonuçlarıyla birlike bu bina bilgisayara işlenir. Bu binanın sağlam olup olmadığına karar verilir. Bu normal şartlarda 15 günde yapılacak işlem. Ancak şu anda olağanüstü bir dönem yaşıyoruz. İstanbul’da ölçüm yapıp, karot alabilecek eleman yok. Tümü deprem bölgesinde.

Yani özel okullar daha önce sağlamlık raporu gönderdiği için özel okullarla ilgili bir açıklama yapılmadı. Şunu da açıkça konuşalım. İTÜ raporunun sahtesini yaptı bazıları. Şu anda rapor alacaksanız sağlıklı ve güvenilir bir firma tarafından yapılacaksa 3 ay sürer.

BELLİ SÜREDE İSTENİYOR MU?

Bir özel okul açılırken, istenen belgeler arasında depreme dayanıklılık ile ilgili bir belge isteniyor mu? Ve MEB,  bu belgenin belli bir sürelerle yenilenmesini istemiyor mu?

Özel okulların 5580 sayılı kanunu var. Bu kanunun 4’ncü maddesi kurum açma ile ilgili. Burada şöyle bir madde var ki beni yaralıyor: “Meyhane, kahvehane, kıraathane, bar, elektronik oyun merkezleri gibi umuma açık yerler ile açık alkollü içki satılan yerlerin, okul binalarından kapıdan kapıya en az yüz metre uzaklıkta bulunması zorunludur.” Okullar çocuklarını bunlardan korurlar. Bunu yazıyoruz ama bunun yerine “Deprem bölgesinde okullar fay hatlarına en az 5 kilometre uzaklıkta inşaa edilebilirler, her 5 senede bir sağlamlık raporlarını bakanlığa verirler” yazmıyoruz. Oysa kanun yönetmeliklerin üzerindedir.

YÖNETMELİK NE DİYOR?

Özel okullar yönetmeliğinde bununla ilgili bir düzenleme yok mu?

Kurum açma ile ilgili 5’nci maddenin k bendi şöyle:

“Kurum açılacak binanın sağlam ve dayanıklı olduğuna ilişkin; çevre ve şehircilik il müdürlükleri, yapının proje müellifleri ya da yetkili serbest proje büroları veya üniversitelerin ilgili bölümlerince düzenlenen teknik rapor ile teknik raporu düzenleyen inşaat mühendisinin geçerliliği devam eden SİM ve İTB belgeleri istenir. Ancak; 6/3/2007 tarihli ve 26454 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkındaki Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten sonra yapı denetim firmalarının denetiminde özel öğretim kurumu olarak yapılmış ve yapı inşaat ruhsatı bulunan binalardan sağlam ve dayanıklı olduğuna ilişkin belge istenmez. Bunlar zaten 2007’den sonra deprem yönetmeliğine göre yapılmış, yapı denetimini geçirmiş, özel okul olarak yapılan, iskanı alınan binalar. Deprem yönetmeliklerine baktığımızda 1975 yılında yapılmış bir yönetmeliğimiz var, 1997 yönetmeliği, 2007 ve 2018 deprem yönetmeliği var.

Bunlardan herhangi birine göre inşaa edilmiş binalar, elbette korozyona maruz kalmamışsa, zemin etüdü de yapılmışsa oldukça sağlam binalardır. Ama proje, zemin etüdü, iskan doğru mu? Hatır gönül için mi verilmiş iskan var mı? Beton, demir yorulmuş mu? Bunlar önemli.

RAPOR ALMAK NE KADAR SÜRER?

Deprem dayanıklılık raporunu almak ne kadar sürer?

Bunu gerçekten işini bilen bir adam bakarak, ilk fikrini söyleyebilir. Ama en ufak risk gören ise araştırılmasını ister. İşte bu araştırın bölümü en iyi 15 gün sürer, güçlendirme projesi de 3-4 ay sonra çıkar. Belki velilerimizi şöyle rahatlatabilirim. Bir bina riskli bulunduysa o binaya girilmez. Ama bu binada güçlendirme gerekiyor diyorsa bu ya 2007’ye ya da 2018’e göre güçlendirmedir. Biraz önce söylediğim gibi MEB, 93 binasının kaçına riskli dedi, kaçına güçlendirmeli dedi. Güçlendiren ve ardından riskli çıkan o binanın güçlendirmesini yapanı da bir daha dışarıya çıkamayacak şekilde içeri koymak gerekiyor.

KAÇ YILDA BİR RAPOR İSTENMELİ?

Biraz önce beton, demirler yorulabilir dediniz. Bu durumda bir binanın kaç yılda bir sağlamlık raporu alması gerekir?

Yakın bir deprem hissedilmişse örneğin Kocaeli, Düzce depremi yaşandığında hemen sonraki gününde bakılması gerekir. 1999 depreminden sonra hemen özel okullar İTÜ’den ilk olarak hasarsızlık raporu aldı. Ardından sağlamlık raporu aldılar. Her depremden sonra incelenmesi gerekir. Sonra da zeminin kötü olduğu bilinen yerlerde 5, zemini sağlam olduğu bilinen yerlerde ise 10 yılda bir istenebilir.

VELİLERLE NEDEN PAYLAŞILMIYOR?

İki sorum olacak. 5 yılda bir yapıldı mı mesela? Kural yok ama çocukların içinde oldukları okulların bu duyarlılığı göstererek, bunu yapması gerekmez mi? Veliler haklı olarak çocuklarını emanet ettikleri okullardan sağlam raporu istiyor ama bazı okullar bunu velilerine verdi ve güvenli olduklarını gösterdi, bazıları güvensiz olduklarını da söyleyerek, öğrencileri dağıttı. Ancak birçok okulun bu talebe sessiz kaldığını görüyoruz. Okulların bu raporları velileriyle paylaşması gerekmiyor mu?

Okulların velilerin bu talebine cevap vermekle ilgili bir yükümlülükleri yok. Ancak biz bütün okullara velileri tatmin edecek şekilde bu raporu göstermelerini söyledik.  Yapan kurum örneğin İTÜ bu okul sağlam dediyse artık ona inanmak gerekir. Ya da güçlendirmeye ihtiyacı var dediyse de veliler bundan korkmasınlar. Güçlendirme bu binanın yıkılmayacağını ama güçlendirerek, daha iyi duruma getirileceğini gösterir. Güçlendirme istenen okullar bunu yazın yapacaktır. Bunları öğrenci varken yapmak mümkün değil.

Veliye tatmin edici bir raporu sunmak gerekir. Bence kural ve zorunluluk yok ama ben olsam veliler içinde bu işi bilen 3 kişilik bir komisyon seçerim ve “Gelin bağımsız bir firmaya inceletelim” derim. Velinin içini rahat ettirecek raporu vermek gerekir. Bu 1999, 2000, 2018 raporu da olabilir. Bu yönetmelikler sağlam yönetmelikler. Ama yeni bir raporun de velilere sunulması, güçlendirme yapıldıysa da bunun yapıldığı ve sağlam olduğu raporu velilere gösterilmesi gerekiyor. Anncak şu anda İstanbul’da tümü deprem bölgesinde oldukları için bunu yapacak bir firma bulunamaz.

VELİ KİME ŞİKAYET EDECEK?

Okul bu raporu vermemekte direniyorsa veli ne yapabilir?

Çocuğunu alıp gitme hakkı var velinin bir de Milli Eğitim Bakanlığı’na şikayet eder. Milli Eğitim Bakanlığı da bu okulu sağlamlık raporu vermeye zorlar. Yoksa da hemen yapılmasını ister zaten istenmiş durumdadır.

Sağlam raporu varsa ve okul göstermiyorsa bunun nedeni nedir?

Okulun sağlamlılık raporu varsa ve göstermiyorsa tek cevap aptallık. Çünkü veli sağlam olmadığını düşünecek. 250 sayfalık raporu göndermeyin ama örneğin sağlam raporu varsa bunu gösterin. Örneğin İTÜ verdiyse sağlamdır.

PANDEMİ DÖNEMİNDE NEDEN YAPILMADI?

Haklı olarak akla gelen sorulardan birisi de şu: Yaklaşık 2 yıl boyunca pandemi yüzünden okullar uzaktan eğitim yaptı. Bu süre içinde nasıl oluyor da okulların aklına deprem riski analizini yaptırmak gelmedi?

Bir kısmı yaptırdı, yaptıranlar göğüslerini gere gere belgelerini çıkarıyorlar.

ASIRLIK OKULLARLA İLGİLİ ENDİŞELER

Velilerin Anıtlar Kurulu’nun gözetiminde ve asırlık okullarla ilgili endişeleri de var ki bunların çoğunluğu yabancı özel okullar. Bu konuda ne söyleyebilirsiniz?

Bunların bazılarını Anıtlar Kurulu’nun gözetiminde. Ama benim de bildiğim bazı okullar kurulu dinlemeden sağlamlaştırmalarını yaptılar. Bence binanın dış özelliklerine dokunmadan ve içindeki tarihi bölümleri koruyarak, kontrol altında güçlendirme yapılmasına izin verilmesi lazım. Çünkü insan canı hepsinden kıymetli. Okul binaları genellikle 4 katlı binalar ve iki kat bodrumları var hele bunlar da perde beton ile çevrilmişse nispeten diğerlerine göre daha güçlü. Zemin sağlam ve güçlendirme yapılmışsa endişe duymamak lazım.

TOPLANTIDA NE KONUŞULDU?

Önceki gün İstanbul Valisi Ali Yerlikaya aralarında TÖZOK’un da yer aldığı özel öğretim kurumları temsilcileriyle toplantı yaptı. Bu toplantıda ne konuşuldu hangi kararlar alındı?

Toplantıda bu sağlamlık çalışmalarının en kısa sürede yapılmasını istemiş. Eğer okullar sağlıklı firmalar ve üniversitelerde sıra bulunabilirse bu raporlar 90 gün içinde çıkar. Bugün birileri çıkıp binasını boşaltıyorsa bu riske girmemek içindir. Sanıyorum yaza kadar herkesi tatmin edecek şekilde raporlar ve güçlendirme raporları çıkacaktır ve yaz tatilinde de okullar bu güçlendirmeleri tamamlayacaktır. Güçlendiremiyorsa da MEB o zaman dur diyecektir. Okul kapanana kadar sağlam raporu veren ve güçlendirme gerekiyorsa yaz aylarında bunu yapacağını taahnüt eden okul kalmalır, aksi halde MEB ‘dur’ demeli.  

Okul öncesi eğitim kurumlarında durum nedir?

Burada sıkıntı en çok okul öncesi eğitim kurumlarında olabilir. Çünkü okullar müstakildir ama anaokulları bina altlarında da, binanın birinci, ikinci katında da açılabilir. Bu kurumların da bu binalarda kiracı dahi olsalar her tür rapor için belediyelere başvurma hakları vardır.

OKULLARDA AFET PLANLARI HAZIR MI?

Okulların afet planları nedir? Bir deprem anında öğrencilerle ilgili nasıl bir plan uygulanır?

Ben özel okulların yıkılmasından korkmuyorum. Asıl sorun okulun bahçesindeki 500 çocuğu korumaktır. Bu panik anında çocuklar okuldan kaçıyorsa, yetkili olmayanlar çocukları alıyorsa bu önemli olacak. Şu anda Kahramanmaraş depreminde kaç tane kayıp çocuk olduğunu konuşuyoruz. Kocaeli depreminden sonra kaybolan 1500 kişi oldu. Organ mafyasından çocuk hırsızlığına kadar herşey yaşanabilir. Ancak okullara çok ciddi afet planları yaptırıldı. Hangi çocuktan kim sorumlu, nereye götürülecek, kime teslim edilecek, nerede muhafaza edilecek? Örneğin afet halinde çocuk eve gönderilmez. Çocuklar için böyle durumlarda en güvenli yer okullardır. Çocukların olduğu yerlere de dışarıdan girişleri önlemek gerekir. Öyle bir şehirdeyiz ki okullar, askeriye ait mekanlar ve mezarlıklar bence en güvenli alanlar. Güvenli alanınızı korumak ise en önemli nokta. Okul afet planının içinde velilerin de yapması gerekenler vardır.

DEPREMZEDE ÖĞRENCİLERE BURS

Özel okullar depremzede çocuklar için burs kampanyası başlatmıştı ve daha sonra MEB bunu zorunlu burs haline getirdi. Şu ana kadar kaç çocuk oldu ve ikinci dönem bitince bu çocuklar ne olacak, geri mi gönderilecek?

Özel okul dernekleri ve platform ve konfederasyon kendi istek ve gönüllü olarak depremzede çocuklarını alıp, her ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde ikinci dönem burslu okutacağız dedi. Şu ana kadar 34 bin çocuğa bunu sağladılar. Sonra bakanlık devreye girdi, kanundaki yüzde 3’ü yüzde 10’a çıkardılar. Bence okullar eğitim kademeleri tamamlanana kadar bu çocukları okutur. Biz dernek olarak da bunu okullarla paylaştık. Ancak şu gerçeği de unutmamak gerekiyor. Deprem bölgelerinde yaşam normale döndükten sonra, bu bölgelerin boş bırakılmaması gerekiyor. Şu ana kadar bu bölgelerden 169 bin çocuk nakil yaptırdı. Türkiye’nin tahıl ambarının yüzde 15’i bu şehirlerde, bu şehirlerin boşalmaması gerekiyor. Bir de Türkiye için bir namus davası, Atamızın gözbebeği Hatay var. Hatay’ın nüfus yapısının değişmemesi lazım. Çok fazla öğrenci aldığınız zaman ne olacak? Bir de orada bizim özel okullarımız var ki, hiçbirisinin binası yıkılmadı.  Bu insanlar şimdi susuyorlar. Ama tüm öğrenciler şehirleri terkederse bu okullar da kapanır.